استعدادیابی چیست ؟
پیش‌بینی عملکرد آینده فرد بر اساس ارزیابی توانایی‌های جسمی، فنی، تاکتیکی و روانی فعلی او، استعدادیابی خوانده می‌شود. امروزه شناسایی استعداد به‌عنوان یک مقوله پررنگ و حائز اهمیت، در جوامع بسیاری مورد توجه بوده و تحقیقات نشان داده است که مقوله استعدادیابی فرایندی مداوم و علمی است. استعدادیابی در هر زمینهای که باشد خواه استعدادیابی ورزشی و یا استعدادیابی خوانندگی، اغلب در سه مرحله و در سنین کمتر از 10 تا 12 سال، 13 تا 16 سال و 16 تا 21 سال انجام شده و در قالب برنامه‌های هدایت و توسعه فردی مطرح می‌گردد.
این فرایند به‌ویژه در کشورهای توسعه‌یافته مثل آمریکا به شکل جدی و مؤثری دنبال شده، به این دلیل بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های تحقیق و توسعه در بخش‌های ورزشی، هنر و کسب‌وکار به مؤسسات استعدادیابی آمریکا اختصاص داده می‌شود. در هر یک از فرایندهای استعدادیابی آمریکا، استعداد فرد از جنبه‌های گوناگون ذهنی، فیزیک بدنی، توانایی‌های جسمانی و رفتاری، شناسایی و پرورش داده خواهد شد. بدین منظور متدهای پیشرفته‌ای توسط پژوهشگران توسعه یافته، که در میان آن‌ها برنامه‌های توانمندسازی در بلندمدت، نسبت به سایر موارد از اهمیت بالاتری برخوردارند.
با روی کار آمدن مراکز و مدارس استعدادیابی مانند مدرسه استعدادیابی فوتبال در کشور، اهمیت این موضوع برای خانواده‌ها بیش‌ازپیش روشن شده است. ازاین‌رو در این مقاله قصد داریم چند نوع استعدادیابی را موردبررسی قرار دهیم. سرفصل‌های عنوان‌شده در این مقاله عبارت‌اند از:
- استعدادیابی ورزشی
- استعدادیابی خوانندگی
استعدادیابی ورزشی
برنامه‌های آزمون و جست‌وجوی استعداد در زمینه‌های ورزشی گوناگون یکی از اصلی‌ترین سرفصل‌های استعدادیابی به شمار می‌رود. باید توجه داشت که برنامه‌های استعدادیابی ورزشی تنها به برگزاری یک یا چند رویداد ختم نمی‌شود و اجرای آن یک فرایند بلندمدت است که بهتر است در سنین کودکی و نوجوانی و به‌ویژه در مدارس پیاده‌سازی شود. به‌طور مثال در بسیاری از رویدادهای ورزشی انجام‌شده در مدارس استعدادیابی آمریکا، متخصص باتجربه در این زمینه، توانایی افراد را در دوهای 60، 80، 100 و 400 متر می‌سنجد. در برخی دیگر از موسسه های استعدادیابی آمریکا در طول یک مسابقه‌ی سالنی، قابلیت‌های فیزیکی افراد ازجمله پرش، انعطاف بدنی، قدرت جسمانی، توانایی کار تیمی، قدرت ذهنی و غیره، فارغ از نتیجه‌ی مسابقات مورد بررسی قرار گرفته و داده‌های مربوط به آن مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد. با استعدادیابی ورزشی می‌توان میزان پیشرفت فرد در رشته ورزشی موردنظر را با درصد بالایی پیش‌بینی کرد. معمولاً استعدادیابی ورزشی به دو روش سیستماتیک و غیر سیستماتیک انجام می‌شود.
استعدادیابی ورزشی به روش سیستماتیک به دو صورت سیستمی و شخصی انجام می‌شود. در روش سیستماتیک مبتنی بر سیستم نهادی خصوصی با روش‌هایی سازمان‌دهی شده، از طریق آزمون و شیوه‌های رقابتی به کشف استعداد ورزشی در فرد می‌پردازد. اما در روش سیستماتیک مبتنی بر شخص که زیربنای آن ورزش‌های همگانی است، بعد از قرار گرفتن ورزشکار در مسیر طبیعی پیشرفت، ساختارهای ورزشی جهت پرورش وی بکار گرفته می‌شوند. اگر توانایی ورزشی فرد بعد از حضور در مسابقات میدانی مشاهده و شناخته شود، استعدادیابی به‌صورت غیر سیستماتیک صورت گرفته است. در این صورت مدارس و مراکز استعدادیابی سهم چندانی در رشد ورزشی فرد ندارند.
منظور از استعدادیابی ورزشی، گلچین کردن بازیکنان بر اساس توانایی فعلی شان و آماده کردن آن‌ها برای شرکت در مسابقات است.
استعدادیابی ورزشی
استعدادیابی ورزشی در چند مرحله و با چند الگوی متنوع انجام می‌شود. به‌طور مثال یک الگوی استعدادیابی ورزشی ممکن است از 4 مرحله تشکیل شده باشد. مرحله اول که سال‌های نمونه‌برداری نامیده می‌شود معمولاً بین سنین 6 تا 13 سالگی آغاز می‌شود. در این مرحله ورزش به شکل تفریح به کودک شناسانده می‌شود. برای استعدادیابی ورزشی در مرحله دوم که سال‌های ویژه نامیده می‌شود معمولاً تمرکز بروی یک یا دو رشته ورزشی خواهد بود. در این مرحله که اغلب در سنین 13 تا 15 سالگی انجام می‌شود تا حدودی تخصصی شدن رشته ورزشی موردنظر مشهود خواهد شد.
در سال‌های سرمایه‌گذاری ورزشکار به‌طور حرفه‌ای فعالیت خود در رشته ورزشی موردنظر را آغاز می‌کند. در این مرحله از استعدادیابی ورزشی که در سنین 15 تا 18 سال انجام می‌شود موفقیت در رشته ورزشی اهمیت می‌یابد. در مرحله آخر یا تکامل که عموماً به سنین بالاتر از 18 سال مربوط می‌شود مهارت‌های فردی پرورش یافته و در وی حفظ خواهد شد.
اگرچه استعدادیابی فوتبال به‌عنوان زیر دسته‌ی استعدادیابی ورزشی مطرح می‌شود، اما به دلیل جهانی بودن این رشته‌ی هیجان‌انگیز، متخصصان فعال در این زمینه نگاه ویژه‌ای به آن دارند. باشگاه‌های بزرگ فوتبال که از حدود 3 دهه پیش به اهمیت کشف استعدادها پی برده‌اند، امروزه چند صد کارشناس و استعداد‌یاب در استخدام خود داشته و در حال رصد کردن نوجوانان و جوانانی هستند که در زمینهای محلی و باشگاه‌های کوچک در حال فوتبال هستند. برنامه‌های تمرینی سازمان‌دهی شده، آزمون‌های مختلف آمادگی جسمانی و مهارتی و انجام مسابقات مختلف جزء طرح‌های شناسایی و کشف استعدادهای فوتبالی هستند. بدین منظور برای تشخیص استعداد در افراد و اندازه‌گیری معیارهای استعداد، از آن‌ها آزمون‌های علمی و عملی گرفته می‌شود.
در برخی از منابع سلامت جسمانی، پیکر سنجی، ویژگی‌های روانی و حرکتی، ویژگی‌های فیزیولوژیکی و تمرین پذیری به‌عنوان معیارهای استعدادیابی فوتبال شناخته شده است که برای سایر رشته‌های ورزشی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی منابع دیگر معیارهای استعدادیابی ورزشی به چهار دسته ویژگی‌های پیکر سنجی، فیزیولوژیک، روان‌شناختی و روانی-حرکتی تقسیم‌بندی شداند.
منظور از پیکر سنجی در استعدادیابی فوتبال یا هر ورزش دیگری بررسی شکل بدن، ترکیب، تأثیرات بلوغ و عملکرد آن است که شامل اندازه‌گیری قد، وزن، عرض بدن، درصد چربی و تیپ بدنی است. منظور از معیار فیزیولوژیک در استعدادیابی ورزشی ظرفیت هوازی و غیر هوازی، تشخیص و نوع تارهای عضلانی، قدرت، توان، عکس‌العمل، سرعت، انعطاف‌پذیری و چابکی فرد است. در معیار روان‌شناختی از استعدادیابی ورزشی توانایی فرد در شجاعت، تعهد، تمایل به کار، هوش، میزان توجه به هدف و همچنین مقابله با فشار عصبی موردسنجش قرار می‌گیرد. در معیار روانی-حرکتی هماهنگی، تعادل ایستا و پویا، حس حرکتی و تیزبینی فرد سنجیده خواهد شد.
استعدادیابی خوانندگی
استعدادیابی خوانندگی
امروزه در کشورهای توسعه‌یافته نظیر آمریکا بحث استعدادیابی، به‌خصوص استعدادیابی خوانندگی به شیوه‌ای نوین و متفاوت دنبال می‌شود. در طول دو دهه اخیر بسیاری از پژوهشگران دریافته‌اند که استعدادیابی افراد صرفاً بر اساس ویژگی‌های فیزیکی، مؤلفه‌ی مناسبی برای شناسایی و کشف استعدادهای برتر نیست و رویکرد مرتبط با آن دچار تحول شده است.
آنچه در سال‌های اخیر در مؤسسات استعدادیابی آمریکا در کنار ویژگی‌های فیزیکی، ذهنی و فنی فرد دنبال می‌شوند، معیارهایی نظیر اعتمادبه‌نفس، کنترل عاطفی، قدرت ناخودآگاه ذهن، تغذیه باکیفیت ، روحیه کار سخت، پشتکار و غیره هستند که به‌عنوان مواردی جدید در زمینه‌ی شناسایی استعدادها در این سال‌ها موردتوجه قرار گرفته و قضاوت تنها بر اساس عملکرد فیزیکی افراد، رفته‌رفته به فراموشی سپرده شده است.
جانسون اوکانر و هوارد گاردنر، دو تن از شناخته‌شده‌ترین پژوهشگران در عرصه استعدادیابی هستندکه طی تحقیقات و مطالعات گسترده خود، مدل‌های مختلفی را برای شناسایی استعداد افراد به جامعه جهانی معرفی کرده‌اند. مدل استعدادیابی آن ها که از بخش‌های مختلفی نظیر استعداد تجسم فضایی، ایده پردازی، استدلال تحلیلی، توانایی کار با اعداد، حافظه طراحی و غیره تشکیل شده است بخش دیگری به نام استعدادیابی خوانندگی و موسیقی را نیز در خود جای داده است. در بخش استعدادیابی خوانندگی از مدل اوکانر فرد متخصص قادر خواهد بود توانایی فرد را در زمینه موسیقی، خوانندگی و نوازندگی مورد سنجش قرار دهد. مطالعات نشان داده است که با استعدادیابی خوانندگی و فهم موسیقی و پرورش آن در کودکان می‌توان توانایی‌های ذهنی را در فرد تقویت کرد. افزایش فهم موسیقی به بهبود رفتارهای اجتماعی فرد منجر شده و در مراحل بالاتر زمینه‌ی موفقیت و یا شکست را در بسیاری از دیگر حوزه‌های زندگی همچون زندگی شغلی و خانوادگی مشخص می‌کند.
درمجموع منظور از استعدادیابی ورزشی یا خوانندگی، پیش‌بینی عملکرد آینده فرد بر اساس توانایی‌های جسمی، فنی، تاکتیکی و روانی حال حاضر اوست. با استعدادیابی در زمینه‌های گوناگون مثل ورزش و موسیقی مسئولیت‌پذیری، پشتکار و آینده‌نگری بیشتری متوجه فرد خواهد شد و مسیر موفقیت و رسیدن به اهداف زندگی را برای وی آسان‌تر می‌سازد.
