بازی تاثیر زیادی بر یادگیری دانشآموزان دارد و یکی از روش‌های مطلوب آموزش و پرورش محسوب می‌شود. پژوهشگرانی که در حوزه آموزش و پرورش فعالیت می‌کنند نیز مبحث تعاملی بودن محیط آموزشی را مطرح و بر آن تاکید کرده‌اند.
محیط‌های آموزشی فعال و پویا محیط‌هایی هستند که دانشآموزان در آن به جای اینکه گیرنده غیرفعال اطلاعات باشند، خودشان به صورت مستقیم در فرآیند یادگیری مشارکت فعالانه‌ای دارند. یکی از موقعیت‌هایی که باعث ایجاد ارتباط اثربخش دانشآموزان با معلمان می‌شود، بازی و یادگیری است. بازیهای آموزشی با هدف آموزش و یادگیری دانشآموزان طراحی شده‌اند و با برجسته کردن نکات علمی، یادگیری مطالب را برای دانشآموزان ساده‌تر می‌کنند. در ادامه مقاله ارتباط بازی و یادگیری را بررسی می‌کنیم.
بازی نوعی آموزش است و کودکان و نوجوانان به‌وسیله بازی می‌توانند مهارت‌های زیادی را کسب کنند.
بازی و یادگیری
بازی یکی از فعالیت‌های لذت‌بخش و ساده برای همه افراد به ویژه کودکان و نوجوانان است؛ آنها به‌وسیله بازیهای هیجانی، زندگی آینده خود را تمرین می‌کنند. برخی بازی‌ها ویژگی‌هایی دارند که باعث رشد همه‌جانبه قوای ذهنی، جسمی و شخصیتی دانشآموزان می‌شود؛ به همین علت افرادی که در حوزه تعلیم و تربیت کودکان فعالیت می‌کنند نیز توجه خاصی به نقش بازی در یادگیری دانشآموزان داشته‌اند. این افراد به‌وسیله بازی‌ها می‌توانند دنیای کودکان را به خوبی بشناسند و مشکلات آنها را شناسایی کنند.
بازی نوعی آموزش است و کودکان و نوجوانان به‌وسیله بازی می‌توانند مهارت‌های زیادی را کسب کنند؛ بنابراین طراحی این بازیهای می‌تواند راهکاری برای فعال کردن معلمان و ایجاد خلاقیت در آنها باشد.
بازیهای آموزشی یکی از روش‌های یادگیری مطالب درسی است که در آن دانشآموزان برای رسیدن به اهدافی که از قبل برای آنها مشخص شده است با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این بازی‌ها تحمیلی نیستند و باید برخی ویژگی‌ها داشته باشند که عبارت‌اند از:
۱- با نیازها و توانایی‌های کودکان متناسب باشند.
۲- به تقویت دقت، تمرکز و عکس‌العمل به موقع و فعالیت‌های پرورشی کودکان توجه داشته باشند.
۳- همه فعالیت‌ها و رفتارهای موجود در بازی معنی و مفهوم منطقی داشته باشند.
۴- بخش‌های مختلف بازی با یکدیگر ارتباط منطقی داشته باشند.
۵- به صورتی طراحی شوند که تاکید زیادی روی برنده و بازنده نداشته باشند.
تاریخ مشخصی برای اینکه متفکران چه زمانی به اهمیت بازی در یادگیری کودکان و نوجوانان پی برده‌اند وجود ندارد؛ اما برخی از فیلسوفان یونان مانند افلاطون، جزء اولین افرادی بودند که در این زمینه تحقیق و پژوهش کرده‌اند. فروبل یکی از مهم‌ترین افرادی است که مطالعه منظمی درباره بازی و اهمیت آن در تربیت کودکان داشته است. از قرن ۱۹ به بعد نیز تحقیقات زیادی درباره این موضوع انجام شد و روانشناسان نظرهای مختلفی درباره این موضوع داشتند.
همچنین بخوانید: «8 فایده شن‌بازی کودکان + نکات آموزشی بهداشتی»
بازیهای آموزشی
بازیهای آموزشی کمک‌های زیادی به معلمان و مربیان می‌کنند. این بازی‌ها به منظور پر کردن اوقات فراغت طراحی نشده‌اند؛ بلکه باعث ایجاد لحظات لذت‌بخش، به دست آوردن تجربه‌های جدید و یادگیری سریع‌تر و پایدارتر می‌شوند. به این نکته نیز توجه داشته باشید که برای حضور فعال معلمان در فضاهای آموزشی و ایجاد فرآیند یادگیری، باید شرایط لازم در محیط‌های آموزشی فراهم شود.
متخصصانی که در حوزه آموزش و پداگوژی (استراتژی‌ها و راهبردهای آموزشی) فعالیت دارند معتقدند اگر معلمان در فرآیند تدریس خود از بازی‌ها استفاده کنند می‌توانند زمینه یادگیری مطالب را در دانشآموزان ایجاد کنند. طبق نظر آنها بازی‌ها فقط مخصوص دوران کودکی نیست؛ بلکه اگر در نحوه بازی‌ها تغییر ایجاد شود می‌تواند برای افراد در همه سنین مفید باشد.
همچنین استفاده از بازی‌ها فقط برای معلمان و یادگیری دانشآموزان نیست؛ بلکه در فرآیند آموزش، طراحی بازی و نحوه به کار بردن آنها نیز کاربرد دارد.
بازیهای آموزشی مفید بیشتر از حفظ کردن مطالب بر تفکر و برنامه‌ریزی تاکید دارند. برخی از دانشآموزان که توانایی کمتری در یادگیری مفاهیم نوشته‌ها و متون چاپی دارند، هدف بازی‌ها را درک می‌کنند و اعتماد‌به‌نفس خود را از طریق نقش‌آفرینی در این بازی‌ها افزایش می‌دهند.
امروزه به دلیل اهمیت و ارزش بازی در دوران کودکی، پژوهش‌های زیادی در حوزه بازی‌ها انجام گرفته است. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد بازی‌ها تاثیر زیادی بر رشد جسمی، عاطفی، ذهنی، آموزشی، اخلاقی، شخصیتی و اجتماعی دارد. همچنین در برخی موارد دیگر نیز می‌تواند ارزش تشخیصی و درمانی داشته باشد.
طبق یک پژوهش برخی از پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که استفاده از بازیهای آموزشی نمره‌های دانشآموزان را افزایش می‌دهد. همچنین انجام بازیهای آموزشی می‌تواند عاملی برای بهبود توجه و فعالیت بصری در دانشآموزان باشد. نتایج پژوهش دیگری که «تاثیر استفاده از بازیهای آموزشی بر انگیزش دانشآموزان ۹ تا ۱۱ سال» نام دارد نشان می‌دهد بازیهای آموزشی تاثیر زیادی بر چهار مولفه انگیزشی توجه، ارتباط، اعتماد و رضایت دارد و می‌تواند مهارت تفکر و برنامه‌ریزی را در کودکان و دانشآموزان افزایش دهد. طبق برخی نظریات بازی یکی از عوامل اصلی رشد شناختی کودکان و یکی از روش‌های فکری قابل دسترس برای کودکان است. آنها در قالب بازی با درک واقعیت‌ها و کنترل مهارت‌های شخصی به تعادل می‌رسند.
بازیهای آموزشی می‌توانند روشی فعال برای دانشآموزان باشند تا به‌وسیله آنها مطالبی را که یاد گرفته‌اند مرور کنند.
تاثیر بازیهای آموزشی بر مغز
پژوهش‌های زیادی درباره مغز و چگونگی تاثیر یادگیری بر آن انجام شده است. طبق این پرژوهش‌ها، یادگیری و به دست آوردن تجربه‌های جدید، تاثیر زیادی بر رشد دندریت‌ها دارند و تعامل با محیط باعث رشد شاخه‌های دندریتی در سراسر مغز می‌شود. بازیهای آموزشی نیز می‌توانند روشی فعال برای دانشآموزان باشند تا به‌وسیله آنها مطالبی را که یاد گرفته‌اند مرور کنند. رشد دندریت‌ها نیز تحت تاثیر تحریک جنبشی، تفکر انتقادی و حل مسئله قرار دارد.
مزایای بازیهای آموزشی
همان‌طور که گفته شد بازیهای آموزشی تاثیر زیادی بر یادگیری کودکان و نوجوانان دارد. برخی از مزایای بازیهای آموزشی عبارت‌اند از:
۱- مورد‌علاقه کودکان هستند.
۲- موقعیت‌های پیچیده زندگی را ساده و قابل فهم نمایش می‌دهند.
۳- انگیزه زیادی برای یادگیری در دانشآموزان ایجاد می‌کنند.
۴- مانند محیط‌های یادگیری و یاددهی یکنواخت و کسل‌کننده نیستند و فضای شادی را ایجاد می‌کنند.
۵- مربیان و معلمان با استفاده از بازی‌ها علاوه بر مفاهیم شناختی، به برخی از اهداف آموزشی، یادگیری آموزشی و نگرشی نیز می‌رسند. آنها با شرکت دادن دانشآموزان در برنامه‌ریزی و تدارک لوازم مورد نیاز برای بازی علاوه بر ایجاد تفریح، نحوه برخورد با مسائل جدید، تفکر منطقی و تصمیم‌گیری را آموزش می‌دهند.
بازی‌ها نباید ساده و یکنواخت باشند بلکه باید به اندازه کافی پیچیدگی داشته باشند تا دانشآموزان با تفکر مراحل آن را پشت‌سر بگذارند.
نکاتی برای افزایش یادگیری به‌وسیله بازیهای آموزشی
برخی نکات که به مربیان و معلمان توصیه می‌شود تا هنگام انجام بازیهای آموزشی آنها را رعایت کنند عبارت‌اند از:
۱- برای برنامه‌ریزی‌های اولیه و تدارک این نوع فعالیت‌ها از دانشآموزان نیز نظرخواهی کنید و آنها را در برنامه‌ریزی‌ها شرکت دهید تا آنها بازی دلخواه خود را انتخاب کنند و با یکدیگر تبادل نظر داشته باشند.
۲- زمان به اندازه کافی در نظر بگیرید؛ زیرا برای اجرای بسیاری از بازی‌ها به چند برابر زمان کلاسی نیاز است.
۳- پس از پایان بازی زمانی را در اختیار دانشآموزان قرار دهید تا واکنش خود را نسبت به بازی نشان دهند و میان تصمیم‌های فردی، نتایج بازی و آن چیزی که در دنیای واقعی وجود دارد مقایسه‌ای انجام دهند.
۴- از تکراری شدن بازی‌ها جلوگیری کنید؛ اگر دانشآموزان یک بار بازی را انجام دادند، بار دیگر بازی جدیدی طراحی کنید.
۵- اهمیت پیچیدگی بازی را در‌نظر بگیرید. بازی‌ها نباید ساده و یکنواخت باشند بلکه باید به اندازه کافی پیچیدگی داشته باشند تا دانشآموزان با تفکر مراحل آن را پشت‌سر بگذارند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله ارتباط میان بازی و یادگیری را بررسی کردیم. بازی یکی از فعالیت‌های لذت‌بخش و ساده برای همه افراد به ویژه کودکان و نوجوانان است. کودکان به‌وسیله بازیهای هیجانی، زندگی آینده خود را تمرین می‌کنند. بازیهای آموزشی می‌توانند وسیله‌ای برای پرورش خلاقیت‌ها و استعدادهای کودکان و دانشآموزان باشند. بازیهای آموزشی به معلمان و مربیان کمک می‌کنند تا بازدهی و شوق دانشآموزان را برای یادگیری در کلاس‌های خود افزایش دهند.
همچنین بخوانید: «6 تأثیر بازی بر یادگیری»
