شاید برایتان تعجب آور باشد که شن‌بازی یک بازی استاندارد و کم‌خطر برای کودکان شناخته شده است. این بازی به‌قدری دارای اهمیت است که در تمام کلینیک‌های درمانی و مشاوره‌ای کودکان وسایل آن برای کودک محیا است. کودک به‌وسیله شن‌بازی می‌تواند خشم، عصبانیت، هیجان و دیگر احساسات خود را تخلیه کند و به آرامش برسد. از طرفی یکی از اثرات شن‌بازی کمک به پرورش قدرت تخیل و ابتکار کودکان است.
شن‌بازی در دو نوع خشک و مرطوب انجام می‌شود و بازی کردن با هر دو مدل می‌تواند برای کودکان مفید و آموزنده باشد. لازم به ذکر است که والدین باید از خطرات شن‌بازی کودکان مطلع باشند تا در هنگام بازی بتوانند کودک خود را کنترل کنند. وسایل مورداستفاده در شن‌بازی شامل سطل در اندازه‌های مختلف، قیف، الک، قالب‌های شکلی، ماشین‌های بازی و سینی شن‌بازی است. در بسیاری از کلینیک‌های مدرن برای مشاوره و درمان کودکان از شیوه جدیدی به نام شن‌بازی درمانی استفاده می‌شود. در این مقاله قصد داریم توضیحاتی در مورد اثرات شن‌بازی و فواید شن‌بازی کودکان ارائه دهیم. سرفصل‌های این مقاله عبارت‌اند از:
- شن‌بازی درمانی چیست؟
- اثرات شن‌بازی
- نکات آموزشی بهداشتی در هنگام شن‌بازی
شن‌بازی درمانی چیست؟
شن‌بازی درمانی چیست؟
در پاسخ به این سؤال که شن‌بازی درمانی چیست باید گفت که یک شیوه درمانی بدون کلام است و در آن کودک با استفاده از شن، وسایل و ابزارهای شن‌بازی و همچنین گاهی به همراه آب، تصویری از دنیای درونی ذهن خود می‌سازد و احساسات و تفکرات خود را این‌گونه نشان می‌دهد. از این شیوه درمانی اکثراً برای کودکانی که از تروما، بی‌توجهی و خشونت رنج می‌برند، استفاده می‌شود. بخصوص این روش برای درمان کودکان کم سن تر که توانایی بیان احساسات خود را ندارند، بسیار مفید است. از شن‌بازی درمانی برای درمان افراد بزرگ‌سال که دچار بیماری تروما شده‌اند نیز استفاده می‌شود.
شن‌بازی درمانی برای اولین بار در دهه 1950 توسط روانشناس دورا کالف مورداستفاده قرار گرفت. او چندین تکنیک و شیوه درمانی را باهم ترکیب کرد تا یک شیوه درمانی جدید بسازد. در این روش از یک سینی شن‌بازی، شن، ماسه و مجموعه‌ای از اسباب‌بازی‌های کوچکی استفاده می‌شود که نمایانگر دنیای واقعی هستند. سینی شن‌بازی با شن و ماسه پر می‌شود و فرد با انتخاب یک مجموعه از اسباببازیها و چیدن آن‌ها در میان شن‌ها یک دنیای کوچک می‌سازد که بیانگر اتفاقات زندگی اوست.
مشاور با مشاهده نحوه انتخاب و چیدمان اسباببازیها به تحلیل آنچه اتفاق افتاده می‌پردازد و پس از پایان یافتن چیدن اسباببازیها، به بررسی اینکه دلیل این نوع چیدمان چیست و هر اسباب‌بازی نمایانگر چه چیزی یا چه فردی است می‌پردازد. پس از پایان صحبت بین دو طرف، بیمار تغییراتی را در چیدمان و انتخاب اسباببازیها انجام می‌دهد که منجر می‌شود تا فرد همان تغییرات را در دنیای واقعی نیز اعمال کند. درمان به این شیوه ممکن است طی یک یا چندین جلسه انجام شود.
اثرات شن‌بازی
اثرات شن‌بازی برای کودکان را می‌توان به 2 دسته اثرات مثبت و منفی تقسیم کرد. در این بخش تنها به معرفی اثرات مثبت شن‌بازی می‌پردازیم. نکته مهم در این بخش این است که زمان شن‌بازی حتماً به بهداشت فضای شن‌بازی توجه شود. در زیر 8 مورد از فواید شن‌بازی برای کودکان را ذکر می‌کنیم:
- کمک به رشد فیزیکی: شن‌بازی یک ابزار بسیار مناسب برای ایجاد هماهنگی بین دو دست کودک است. زمانی که کودک شن و ماسه را در داخل سطل‌های می‌ریزد و تلاش می‌کند تا آن‌ها را جابه‌جا کند کم‌کم توانایی او برای انجام مهارت‌های سنگین بیشتر می‌شود و قدرت عضلات او افزایش پیدا می‌کند.
- بهبود قدرت تخیل: شن‌بازی و ساخت ساختمان‌ها و قلعه‌ها به رشد قدرت تخیل کودکان کمک زیادی می‌کند. اگر در هنگام شن‌بازی از اسباب‌بازی نیز استفاده شود، تأثیر آن بر روند بهبود خلاقیت کودکان دوچندان می‌شود.
- قوی‌تر شدن سیستم ایمنی: تحقیقات بسیاری این امر را ثابت کرده است که بازی در محیط بیرون و شن‌بازی در درون پارک‌ها باعث قوی‌تر شدن سیستم ایمنی کودکان می‌شود و بدن این کودکان نسبت به کودکانی که در محیط خانه بازی می‌کنند سیستم ایمنی قوی تری دارد.
- کمک به بیان عواطف: از آنجایی کودکان کم سن تر به‌درستی نمی‌توانند احساسات و تفکرات خود را از طریق زبان بیان کنند، شن‌بازی در بیان احساسات به آن‌ها کمک می‌کند. علاوه بر این شن‌بازی می‌تواند باعث شود تا کودکان خشمگین و عصبانی به کودکانی آرام و ساکت تبدیل شوند.
- افزایش قدرت تمرکز: اکثر کودکان نمی‌توانند بر روی یک موضوع خاص تمرکز داشته باشند و این موضوع مشکلات بسیاری را برای والدین و معلم‌های آن‌ها به وجود می‌آورد. زمانی که کودک سعی می‌کند تا یک قلعه یا پل را توسط شن بسازد باید بر روی این کار تمرکز کند که این عمل باعث افزایش قدرت توجه و تمرکز کودک می‌شود.
- بهبود تعاملات اجتماعی: اکثر کودکانی که به‌تنهایی در خانه بازی می‌کنند دچار مشکل در برقراری ارتباط با سایر کودکان هستند و حتی ممکن است این مشکل در آینده آن‌ها نیز تأثیرگذار باشد. شن‌بازی در زمین پارک‌ها به همراه سایر کودکان می‌تواند از بروز این اتفاق جلوگیری کند و باعث بهبود توانایی تعاملات اجتماعی کودکان شود.
- بهبود رشد شناختی: در زمان یادگیری زبان نوشتار، در دست گرفتن مداد می‌تواند برای کودکان کاری مشکل باشد. آن‌ها می‌توانند به‌وسیله ابزار بازی با کشیدن حروف و اشکال مختلف بر روی شن، عمل در دست گرفتن مداد را راحت‌تر و سریع‌تر یاد بگیرند، که باعث بهبود رشد شناختی آنان می‌شود.
- افزایش مهارت‌های هنری: هنر بخش جدایی نشدنی در ذات انسان است و کودکان با انجام شن‌بازی می‌توانند مهارت‌های هنری خود را افزایش دهند.
نکات آموزشی بهداشتی در هنگام شن‌بازی
نکات آموزشی بهداشتی در هنگام شن‌بازی
ابتلا به انواع بیماری‌های میکروبی و انگلی از مضرات شن‌بازی برای کودکان است. تحقیقات دانشگاهی نشان داده است که بسیاری از این زمین‌ها، حاوی میکروب‌های خطرناک مربوط به خانواده C. difficile هستند که ابتلا به آن‌ها علائمی مانند اسهال و استفراغ، آبریزش بینی، دل‌درد شدید و درنتیجه کم‌آبی را برای بدن به همراه دارد. همچنین این زمین‌های بازی ممکن است حاوی انگل باشد و با ورود به بدن کودک باعث بروز بیماری‌های خطرناک شود. پرتاب شن به سمت یکدیگر در زمان بازی از دیگر خطرات شن‌بازی کودکان است که والدین باید از بروز آن جلوگیری کنند. والدین باید به چند نکته آموزشی بهداشتی که در ادامه بیان می‌شود دقت کرده و همچنین بهداشت فضای شن‌بازی را تأمین نمایند:
والدین باید مراقب باشند که کودکان در زمان بازی انگشت‌های خاکی خود را به چشم‌های خود نزنند.
- سطل و وسایل شن بازی باید به‌صورت مرتب شسته و ضدعفونی شود.
- حتماً بعد از شن‌بازی بلافاصله دست بچه‌ها شسته شود.
- حتماً از یک زیرانداز تمیز برای کودکان استفاده شود.
- درصورتی‌که در سطح بدن کودک زخم وجود دارد از بازی کردن او با شن جلوگیری شود.
با رعایت این نکات ساده تا حدود زیادی می‌توان از خطرات شن‌بازی کودکان و مضرات شن‌بازی آن‌ها کم کرد.
بیماری‌هایی که براثر میکروب‌ها و انگل‌ها درون شن و ماسه به وجود می‌آیند از مضرات شن‌بازی هستند و با بهبود بهداشت فضای شن‌بازی می توان از این بیماری‌ها جلوگیری کرد.
گذشته از فواید بسیار زیادی که اثرات شن‌بازی بر رشد فیزیکی و ذهنی کودکان دارد، می‌تواند در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی، مشکلات بسیار جدی را برای سلامت کودکان به وجود آورد. لازم به یادآوری است که شن‌بازی می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند درمان بیماری‌ها و اختلالات عصبی کودکان و بزرگ‌سالان داشته باشد.
