نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت، ویژگی‌هایی که شخصیت افراد را می‌سازد مشخص می‌کند.
روانشناسان معتقدند شخصیت افراد پنج بعد دارد. این ابعاد شخصیتی عبارت‌اند از: برون‌گرایی، سازگاری، روان‌رنجوری، وظیفه‌شناسی و استقبال از وظیفه. پژوهشگران تلاش کرده‌اند تا تعداد صفات شخصیتی را به صورت دقیق مشخص کنند. فهرست چهار هزار صفت شخصیتی گوردن آلپورت، پرسشنامه ۱۶ عامل شخصیت ریموند کاتل و نظریه سه عامل هانس ایسنک نمونه‌هایی از تلاش‌های انجام‌شده در این حوزه است.
با وجود همه تحقیقاتی که در حوزه شخصیت‌شناسی انجام شده است، محققان معتقدند نظریه کاتل بیش از اندازه پیچیده و نظریه هانس ایسنک بسیار محدود است. پس از آن، نظریه پنج عامل بزرگ شخصیت شکل گرفت و ویژگی‌هایی که شخصیت افراد را می‌سازد مشخص شد. در ادامه مطلب ابعادی که شخصیت افراد را می‌سازند معرفی می‌کنیم.
افراد برون‌گرا اجتماعی و پرحرف هستند، در صورتی که افراد درون‌گرا کم‌حرف هستند و علاقه‌ای به شرکت در اجتماعات ندارند.
۱- درون‌گرایی و برون‌گرایی
روانشناسان شخصیت افراد برون‌گرا را تحریک‌پذیر، اجتماعی، پرحرف و جسور توصیف می‌کنند. افراد برون‌گرا معمولا شخصیت اجتماعی دارند و به خوبی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند؛ در صورتی که افراد درون‌گرا کم‌حرف هستند و علاقه‌ای به شرکت در اجتماعات ندارند.
افراد برون‌گرا همیشه می‌خواهند دیگران به آن‌ها توجه کنند؛ آن‌ها معمولا گفت‌وگو با افراد دیگر را آغاز می‌کنند؛ از آشنایی با افراد جدید لذت می‌برند؛ مهارت زیادی در پیدا کردن دوست دارند و معمولا قبل از صحبت کردن فکر نمی‌کنند.
در مقابل افراد درون‌گرا به تنهایی علاقه دارند؛ برقراری روابط دوستانه و معاشرت با دوستان آن‌ها را خسته می‌کند؛ نمی‌توانند آغازکننده گفت‌وگو با دیگران باشند؛ نمی‌خواهند تا درباره اتفاقات روزانه خود با کسی صحبت کنند؛ علاقه‌ای به جلب توجه از سوی دیگران ندارند و قبل از صحبت کردن فکر می‌کنند.
۲- سازگاری
افرادی که تیپ شخصیتی سازگار دارند دارای ویژگی‌هایی مانند محبت، نوع‌دوستی، همدلی و توانایی جلب اعتماد دیگران و… هستند. این افراد معمولا دارای همه صفات خوب اجتماعی هستند و به همکاری در انجام کارهای گروهی علاقه دارند؛ در مقابل افرادی که سازگاری کمی دارند معمولا به رقابت علاقه دارند و دیگران را فریب می‌دهند.
افرادی که سازگاری زیادی دارند از محبت به دیگران لذت می‌برند؛ به برقراری روابط اجتماعی علاقه دارند؛ به دیگران اهمیت می‌دهند و با آن‌ها همدلی می‌کنند. افرادی که سازگاری کمی دارند به برقراری رابطه دوستانه با دیگران علاقه ندارند، مشکلات و احساسات دیگران برای آن‌ها اهمیتی ندارد و دیگران را با حرف‌های توهین‌‌آمیز تحقیر می‌کنند.
همچنین بخوانید: «تست هارتمن: شخصیت شما چه رنگی است؟»
۳- وظیفه‌شناسی
افرادی که تیپ شخصیتی وظیفه‌شناس دارند، بسیار با ملاحظه هستند؛ احساسات خود را به خوبی کنترل می‌کنند؛ منظم هستند؛ توجه زیادی به جزئیات دارند؛ قبل از انجام هر کاری به خوبی فکر می‌کنند و کارهای خود را با هدف انجام می‌دهند.
افراد وظیفه‌شناس قبل از انجام هر کاری خود را آماده می‌کنند؛ وظایف خود را با سرعت زیاد و به خوبی انجام می‌دهند و برای کارهای خود برنامه‌ریزی می‌کنند. در مقابل افرادی که وظیفه‌شناس نیستند برای هیچ‌کدام از کارهای خود برنامه‌ریزی نمی‌کنند؛ شلخته هستند و از لوازم خود به خوبی مراقبت نمی‌کنند؛ کارهای خود را عقب می‌اندازند و آن‌ها را نیمه‌تمام رها می‌کنند.
فراد روان‌رنجور غمگین، دمدمی‌مزاج و نگران هستند و در انجام کارهای خود ثبات شخصیتی ندارند.
۴- روان‌رنجوری
روانشناسان شخصیت افراد روان‌رنجور را غمگین، دمدمی‌مزاج و بی‌ثبات توصیف می‌کنند. این افراد در طول زندگی خود احساساتی مانند تغییر خلق‌وخو، استرس، زودرنجی و غم را تجربه می‌کنند. افرادی که روان‌رنجوری بالایی دارند برای انجام هر کاری استرس دارند؛ همیشه نگران هستند؛ به سرعت ناراحت می‌شوند و در انجام کارهای خود ثبات شخصیتی ندارند.
در مقابل افرادی که روان‌رنجوری پایینی دارند انعطاف‌پذیرند و ثبات عاطفی دارند؛ به راحتی می‌توانند با استرس خود مقابله کنند؛ آرام هستند و برای هیچ کاری نگران نمی‌شوند و هیچ‌گاه غمگین و افسرده نمی‌شوند.
۵- استقبال از تجربه
افرادی که این تیپ شخصیتی را دارند ماجراجو هستند و قدرت تخیل قوی دارند. کسانی که از تجربه به خوبی استقبال می‌کنند خلاقیت بالایی دارند؛ آمادگی کشف چیزهای جدید دارند؛ چالش‌های جدید را تجربه می‌کنند و فکر کردن به مفاهیم انتزاعی را دوست دارند. در مقابل افرادی که تجربه‌گریز هستند از کشف چیزهای جدید لذت نمی‌برند؛ به تغییرات علاقه‌ای ندارند؛ در مقابل ایده‌های جدید مقاومت می‌کنند؛ خیالبافی نمی‌کنند و از مفاهیم انتزاعی متنفرند.
عوامل بیولوژیکی و محیطی نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت افراد دارند.
عوامل تاثیرگذار بر صفات شخصیتی
عوامل بیولوژیکی نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت افراد دارند. طبق تحقیقی که به منظور نقش ژنتیک و عوامل محیطی بر شکل‌گیری شخصیت افراد انجام شده است؛ ۱۲۳ دوقلوی همسان و ۱۲۷ دوقلوی ناهمسان بررسی شدند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد میزان تاثیر ژنتیک بر برون‌گرایی ۵۳ درصد، سازگاری ۴۱ درصد، وظیفه‌شناسی ۴۴ درصد، روان‌رنجوری ۴۱ درصد و استقبال از تجربه ۶۱ درصد است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند صفات شخصیتی در بزرگسالی پایدار خواهند بود. طبق مطالعاتی که روی تعدادی افراد بزرگسال و شاغل انجام شده است؛ شخصیت افراد در یک دوره چهار ساله ثابت می‌شود و هنگام رخ دادن اتفاقات سخت زندگی تغییرات اندکی در آن به وجود می‌آید.
برخی تحقیقات نشان می‌دهند بلوغ بر پنج تیپ شخصیتی افراد تاثیر می‌گذارد؛ زمانی که سن افراد بالا می‌رود میزان برون‌گرایی، روان‌رنجوری و استقبال از تجربه در آن‌ها کم و در مقابل سازگاری و وظیفه‌شناسی افراد با بالا رفتن سن آن‌ها بیشتر می‌شود.
توجه داشته باشید که رفتار افراد به شخصیت آن‌ها در موقعیت‌های گوناگون بستگی دارد. ابعادی که گفته شد نشان‌دهنده شخصیت افراد هستند. برخی افراد نیز می‌توانند چند صفت شخصیتی را با هم داشته باشند. شخصیت انسان پیچیده، متنوع و قابل تغییر است؛ به همین علت هر فرد در موقعیت‌های مختلف می‌تواند ابعاد مختلف شخصیت خود را نشان دهد.
همچنین بخوانید: «چگونه شخصیت خود را پرورش دهیم؟»
