یکی از اهداف انسان در زندگی، رشد و پیشرفت در حوزه فردی و اجتماعی است. انسان از ابتدای آفرینش در جست‌وجو راه و روش‌هایی بوده است تا بتواند زندگی خود را بهبود دهد؛ به همین علت همیشه تلاش کرده است تا از امکانات و ابزاری که دارد، حداکثر بهره‌برداری را داشته باشد. علم و دانش یکی از مهم‌ترین ابزار و امکانات در دسترس انسان برای رسیدن به اهداف مورد‌نظر است.
در این مقاله به بررسی نقش و کاربرد علوم شناختی و روانشناسی در رشد و توسعه فردی انسان می‌پردازیم. برای این کار ابتدا تعریف‌های مرتبط را بیان می‌کنیم؛ سپس شیوه استفاده این علوم در رشد و توسعه فردی را بررسی می‌کنیم.
بررسی تعاریف مرتبط
برای اینکه نقش و کاربرد علوم شناختی و روانشناسی را در رشد و توسعه فردی بدانیم، باید با برخی از تعاریف مهم آن آشنا شویم. این تعاریف عبارت‌اند از:
۱- مفهوم خود
مفهوم خود یا Self-concept مجموعه‌ای از عقاید هر فرد نسبت به خود است. این عقاید براساس توصیف است و طبق قضاوت نیست. برخی از صفت‌های مربوط به خود، خوب و برخی بد به شمار می‌روند؛ برخی صفت‌ها نیز نه خوب هستند و نه بد.
۲- خود شکوفایی
به گرایش درونی هر فرد برای تحقق بخشیدن به توانایی‌هایی که به صورت بالقوه در خود دارد، خود شکوفایی یا Self-Actualization می‌گویند. خود شکوفایی گرایش هر فرد برای شکوفا کردن، حفظ و تقویت نیروهای بالقوه خود در محدوده وراثت است.
۳- علم شناختی
علم شناختی یا Cognitive Science برای مجموعه رشته‌های علمی مطالعه‌کننده روان انسان یک علم تازه است. علم شناختی یک اصطلاح فراگیر برای رشته‌های مختلف و متنوعی مانند هوش مصنوعی، علوم کامپیوتری، ریاضیات، روانشناسی عصبی، روانشناسی شناختی و معرفت‌شناسی است.
۴- روان‌شناختی
روانشناسی شناختی یا Cognitive Psychology یک روش کلی در روانشناسی است که بر فرآیندهای درونی و روانی افراد تمرکز دارد. در روانشناسی شناختی، رفتار فقط به وسیله خصوصیات آشکار آن قابل تشخیص نیست؛ بلکه برای تشخیص به توضیحاتی در سطح نمایش‌های ذهنی، باورها، رخدادهای روانی، قصدها و… نیاز دارد.
۵- شخصیت
به مجموعه‌ای از ویژگی‌های هر فرد مانند رفتار، علاقه‌مندی‌ها، سلیقه، ساختمان بدن، هیجان‌ها، نگرش‌ها، ظرفیت‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای فردی که شخص را از سایر افراد جدا می‌کند، شخصیت یا Personality می‌گویند.
۶- آزمون
آزمون یا Assessment/Test وسیله‌ای است که از آن برای سنجش ویژگی‌های روانی خاصی استفاده می‌شود.
۷- آزمون‌های استعداد یا آزمون پیشرفت
به آزمون‌هایی که بدون توجه به زمینه‌های وراثتی، برای ارزیابی روند یادگیری یا مراحل پیشرفت موفقیت فرد برای انجام وظیفه خاص، طراحی می‌شود آزمون استعداد، آزمون پیشرفت یا Aptitude tests/Achievement tests می‌گویند.
۸- آزمون‌های بررسی رفتار
رفتار یا Behavior یک اصطلاح کلی و یک پوشش برای حرکت‌ها، فعالیت‌ها، فرآیندها و واکنش‌های قابل سنجش انسان است.
حوزه‌های روانشناسی
روانشناسی علمی است که با استفاده از روش‌های علمی به پژوهش و مطالعه ذهن، فرآیندهای ذهنی و رفتار موجودات زنده می‌پردازد. روانشناسی دارای حوزه‌هایی است که عبارت‌اند از:
۱- خودشناسی
همه افراد می‌دانند که خودشناسی علمی است که بیشترین سود را دارد. زمانی که با چیزی آشنایی نداشته باشیم، نمی‌توانیم با آن کار کنیم؛ بنابراین همه افراد باید خود را به صورت عمومی و هم به صورت خاص بشناسند.
شناخت عمومی به این معنا است که بدانیم انسان چیست و چه توانایی‌هایی دارد؛ شناخت خاص نیز به این معنا است که بدانیم من کیستم؟ چه اهدافی دارم؟ محاسن و معایب من چیست؟ چگونه می‌توانم خوشبخت شوم؟ بنابراین اگر انسان خود را به خوبی بشناسد، می‌تواند به اهدافی که برای آینده خود دارد برسد؛ از شکست پیشگیری کند و زندگی خوبی در آینده داشته باشد.
همچنین بخوانید: «تست خودشناسی آنلاین و واقعی + 5 تست شگفت انگیز»
۲- روانشناسی موفقیت و توسعه فردی
علم موفقیت و توسعه فردی یک از علومی است که در چند دهه اخیر به وجود آمده و زندگی بسیاری از افراد را تحت تاثیر قرار داده است. این علم، علوم مختلف انسانی و مهندسی را ترکیب کرده است و به وسیله آن باعث شده است بسیاری از افراد به اهداف مورد‌نظر خود برسند. روانشناسی موفقیت به زبان ساده ارائه شده است؛ به همین علت مطالعه آن برای کسانی که رشته روانشناسی را مطالعه نکرده‌اند نیز راحت است.
یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علم روانشناسی، توسعه فردی است؛ زیرا با اهداف و آرزوهای افراد در ارتباط است و با خودشناسی آغاز می‌شود. پس از خودشناسی باید برای رسیدن به وضعیت مطلوب و مورد‌نظر برنامه‌ریزی داشت. اگر برنامه‌ریزی دقیق و عملی وجود نداشته باشد، رسیدن به اهداف سخت می‌شود.
قسمت زیادی از احساسات درونی و حتی علم افراد، در ضمیر ناخودآگاه آن‌ها وجود دارد که از آن اطلاعی ندارند.
۳- روانکاوی
در گذشته پیش از پیدایش روانکاوی به عنوان یک حوزه در روانشناسی، روانشناسان و اندیشمندان معتقد بودند انسان از دلایل رفتارها و احساسات خود آگاه است؛ یعنی انسان می‌داند که چرا ادامه تحصیل را دوست دارد یا چرا از فردی متنفر است و غیره.
سپس علم روانکاوی به وجود آمد. زیگموند فروید، یکی از بزرگترین اندیشمندان در این حوزه، معتقد بود قسمت زیادی از احساسات درونی و حتی علم افراد، در ضمیر ناخودآگاه آن‌ها وجود دارد که از آن اطلاعی ندارند.
ضمیر ناخودآگاه، پیام را به صورت مستقل و به وسیله احساسات منتقل می‌کند؛ به همین علت بسیاری از افراد تصور می‌کنند رفتارهایی که انجام می‌دهند، از تفکر آن‌ها به وجود آمده است. علاوه بر این موارد ضمیر ناخودآگاه می‌تواند باعث بسیاری از بیماری‌های روانی در ناخودآگاه شود که به وسیله روانکاوی می‌توان آن‌ها را درمان کرد.
۴- روانشناسی کودک
روانشناسی کودک یکی از حوزه‌های علم روانشناسی است که درباره شناخت کودک و رفتارهای آن است. در این حوزه مراحل رشد کودک مانند رشد جسمانی، مهارتی، شناختی، اخلاقی و… بررسی می‌شوند و پس از آن به امور تربیتی و ارائه راه‌حل برای مشکلات کودک پرداخته می‌شود.
با یک دیدگاه دیگر می‌توان گفت روانشناسی کودک مقدم‌ترین حوزه روانشناسی است؛ زیرا اگر افراد در کودکی به درستی تربیت شوند، در مراحل بعدی زندگی مانند بلوغ، ازدواج، شغل و… موفق خواهند بود.
تست‌های روانشناسی یک ابزار برای خودشناسی است که استفاده از آن می‌تواند باعث بهبود شرایط زندگی افرد شود.
تست‌های روانشناسی
تست‌های روانشناسی یک ابزار برای خودشناسی است. رسیدن به خودشناسی همیشه برای روانشناسان و روانکاوان پرچالش بوده است و ذهن آن‌ها را درگیر کرده است تا بتوانند راه و روش‌هایی برای آن پیدا کنند. ابزارهای سنجش که براساس روانشناسی و روان‌سنجی به وجود آمده‌اند، حاصل تلاش‌های این افراد هستند.
استفاده از این ابزارها می‌تواند باعث بهبود شرایط زندگی افراد شود. نمونه‌های کاربردی این ابزار در قالب آزمون‌ها و تست‌های روانشناسی و خودشناسی در اختیار همه افراد قرار گرفته است و هدف اصلی همه آن‌ها توسعه فردی در زندگی شخصی و حرفه‌ای یا شغلی است.
تست‌های روانشناسی یا خودشناسی به دو دسته شناختی و غیرشناختی تقسیم می‌شوند. تست‌های شناختی و غیرشناختی با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند؛ در تست‌های شناختی، پاسخ صحیح و غلط وجود ندارد. به وسیله بررسی تست‌های شناختی می‌توانیم توصیفی از شخصیت فرد آزمون‌دهنده داشته باشیم.
همان‌طور که گفته شد، پاسخ صحیح و غلط در تست‌های شناختی وجود ندارد؛ بنابراین همه تست‌های شخصیت‌شناسی در گروه تست‌های شناختی هستند. برای مثال اینکه فردی ترجیح می‌دهد در روزهای تعطیل در منزل استراحت کند یا به گردش و مسافرت برود؛ نه پاسخ صحیحی است و نه غلط؛ بلکه به وسیله پاسخ این تست، شخص آزمون‌گیرنده می‌تواند به شخصیت فرد آزمون‌دهنده پی ببرد.
به تست‌هایی که پاسخ صحیح یا غلط دارند، تست‌های غیرشناختی می‌گویند. برای مثال تست ریون به صورتی طراحی شده است که با بررسی پاسخ‌های فرد آزمون‌دهنده می‌توان تشخیص داد که چند درصد پاسخ‌های او صحیح و چند درصد آن‌ها غلط بوده است.
روانشناسی شخصیت
همان‌طور که گفته شد، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علم روانشناسی، شخصیت‌شناسی است. از زمان‌های گذشته تا امروز به دلیل اینکه افراد جامعه در کنار هم زندگی می‌کنند و با یکدیگر ارتباط دارند، شناختن شخصیت آن‌ها اهمیت زیادی داشته است.
علاوه بر این موارد انسان حس رقابت‌جویی دارد؛ این حس باعث می‌شود که بخواهد از رقیبان خود برتر باشد و به اهداف مورد‌نظر خود برسد. به همین علت انسان‌ها کنجکاو هستند که شخصیت سایر افراد را نیز بدانند.
انسان بیش از اینکه شخصیت دیگران را بشناسد، نیاز دارد تا ابتدا شخصیت خود را به خوبی بشناسد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که خودشناسی کار سختی است، اما اشتباه می‌کنند.
همه افراد در طول زندگی انتخاب‌هایی دارند که زندگی آن‌ها تحت تاثیر این انتخاب‌ها خواهد بود. این انتخاب‌ها بر شکل‌گیری شخصیت افراد تاثیر زیادی دارند. این مسئله باعث شده است افرادی که در شناخت خود ضعیف هستند و خواسته‌های خود را نمی‌دانند، در زندگی فردی، شغلی و ارتباط با سایر افراد دچار مشکلات زیادی شوند.
همه افراد علاقه دارند از شخصیت خود اطلاع داشته باشند؛ به همین علت زمان زیادی را صرف خودشناسی می‌کنند. اهمیت این موضوع باعث شده است از زمان پیدایش روانشناسی تا امروز افراد در جست‌وجو یافتن شخصیت باشند. به این نکته توجه داشته باشید که خودشناسی بدون داشتن برنامه‌ریزی برای رسیدن به اهداف کار بیهوده‌ای است؛ به همین علت بهتر است در راستای خودشناسی، برای پیشرفت و توسعه فردی خود برنامه‌ریزی داشته باشیم و تلاش کنیم.
آزمون‌های شخصیت شغلی و حرفه‌ای
یکی از ابزارهای لازم برنامه‌ریزی برای توسعه فردی، آزمون‌های شخصیت شغلی و حرفه‌ای هستند. تصمیم‌گیری صحیح در راستای رسیدن به اهداف نیز به خصوصیات روانی و شخصیت هر فرد بستگی دارد؛ به طوری که نمی‌توان آن‌ها را به صورت جدا از هم بررسی کرد.
برخی از خصوصیات شخصیتی مانند خلق‌وخو، هوش، انرژی، بینش و احساسات هر فرد در تصمیم‌گیری‌های او نقش مهمی دارد. بنابراین طبق روانشناسی اجتماعی، برای مطالعه فرآیند تصمیم‌گیری، همه خصوصیات شخصیتی فرد تصمیم‌گیرنده باید در نظر گرفته شود.
بسیاری از افرادی که در زمینه تصمیم‌گیری تحقیق کرده‌اند، سعی داشتند از دخالت شخصیت و ارزش‌های فرد تصمیم‌گیرنده جلوگیری کنند، اما موفق نشدند و طرز فکر و شخصیت تصمیم‌گیرنده، به عنوان یک عامل مهم در تصمیم‌گیری‌های او نقش داشته است.
آزمون‌های شخصیت در ۲ حوزه متفاوت فردی و سازمانی انجام می‌شود. آزمون‌های شخصیت در حوزه فردی باعث می‌شوند تا افراد مسیر شغلی خود را به درستی پیدا کنند. در حوزه سازمانی شخصیت فرد، نقش مهمی در مدیریت سازمانی او دارد. بنابراین در آزمون‌های شخصیت سازمانی، علاوه بر در نظر گرفتن مسئولیت‌ها و جایگاهی که یک مدیر در تصمیم‌گیری‌های سازمانی دارد، شخصیت فردی او نیز در نظر گرفته می‌شود.
شخصیت انسان‌ها با یکدیگر تفاوت‌های زیادی دارد؛ این تفاوت‌ها می‌تواند به دلیل مواردی مانند یکی نبودن تجربه‌های آن‌ها، یکسان نبودن درجه ریسک‌پذیری آن‌ها، تفاوت در ارزش‌ها، میزان اجتماعی بودن آن‌ها و… باشد. تصمیم‌‌گیری‌هایی که افراد در شرایط مختلف دارند، براساس تفاوت‌های شخصیتی آن‌ها است؛ بنابراین تصمیم‌گیری‌های افراد بر حسب این تفاوت‌ها تفسیر می‌شوند.
برای مثال مدیری که سطح ادراکی بالایی دارد، بهتری از یک مدیر با سطح ادراکی پایین عمل می‌کند؛ زیرا هنگام تصمیم‌گیری از اطلاعات زیادی استفاده می‌کند، اطلاعات را بهتر پردازش می‌کند، با دید بازتری به مسئله نگاه می‌کند و راه‌حل‌های بهتر و خلاقانه‌تری برای حل مسائل دارد.
تست‌های استعدادیابی شغلی طراحی شده‌اند تا برای تعیین آینده شغلی افراد موثر باشند.
نقش آزمون‌های شغلی در توسعه فردی
تست‌های استعدادیابی شغلی با همکاری کارشناسان علوم شناختی و بهره‌گیری از استانداردهایی که در این حوزه وجود دارند، طراحی شده‌اند تا برای تعیین آینده شغلی افراد موثر باشند. این تست‌ها دارای اهدافی مانند شناخت صفات درونی، صفت‌ها و توانمندی‌های فرد آزمون‌دهنده هستند که با نیازهای همه مشاغل مقایسه می‌شوند. بنابراین آزمون‌های استعدادیابی شغلی بهترین و مناسب‌ترین شغل برای فرد آزمون‌دهنده را شناسایی می‌کنند و مسیرهای تحصیلی و توسعه فردی را به او نشان می‌دهند. برای پیدا کردن مسیر شغلی مناسب می‌توانید تست دیسک را انجام دهید.
نتیجه‌گیری
در این مقاله به بررسی نقش و کاربرد علوم شناختی و روانشناسی در رشد و توسعه فردی انسان پرداختیم. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علم روانشناسی، توسعه فردی است؛ زیرا با اهداف و آرزوهای افراد در ارتباط است و با خودشناسی آغاز می‌شود. پس از خودشناسی باید برای رسیدن به وضعیت مطلوب و مورد‌نظر برنامه‌ریزی داشت. اگر برنامه‌ریزی دقیق و عملی وجود نداشته باشد، رسیدن به اهداف سخت می‌شود.
تست‌های روانشناسی یک ابزار برای خودشناسی است. استفاده از این ابزارها می‌تواند باعث بهبود شرایط زندگی افراد شود. نمونه‌های کاربردی این ابزار در قالب آزمون‌ها و تست‌های روانشناسی و خودشناسی در اختیار همه افراد قرار گرفته است و هدف اصلی همه آن‌ها توسعه فردی در زندگی شخصی و حرفه‌ای یا شغلی است.
همچنین بخوانید: «شغل مناسب من چیست؟(تست آنلاین شغل مناسب من)»
